Wat is racisme? Racisme is het uitsluiten of slecht behandelen van mensen op basis van afkomst of huidskleur. Racisme gaat dus over uitsluiting op basis van raciale grond. We onderscheiden vijf raciale gronden: 

1. Zogenaamd ras

De eerste raciale grond is ook meteen een ingewikkelde. Je kan op basis van ras uitgesloten worden maar eigenlijk is ras niet meer dan een verzinsel. Talloze onderzoeken bewezen al dat mensen genetisch bijna niet van elkaar verschillen. Dat wil zeggen dat er eigenlijk, biologisch gezien, geen verschillende rassen bestaan. Er bestaat maar één ras en dat is het menselijk ras. Het woord ras gebruiken we wel nog in sociaal-culturele contexten, ook bijvoorbeeld als we praten over ‘racisme’.

2. Nationaliteit 

Jouw nationaliteit is het land waaruit je afkomstig bent. De juridische band tussen een individu en een staat, die recht geeft op erkenning van dat individu als lid van die staat. Dit kan de plek zijn waar je geboren bent, of het land waar je nu woont. Een nationaliteit is niet hetzelfde als een etniciteit en ook niet hetzelfde als afkomst. 

3. Huidskleur

Deze spreekt voor zich. De kleur van je huid is een van de raciale gronden. Verschil in huidskleur is er omwille van de pigmentatiegenen die we als mens hebben geërfd, en de verschillende mutaties hierop. De genetische variaties zorgen voor verschillende huidskleuren. Ook het klimaat heeft invloed op uiterlijke kenmerken: hoe meer pigment je in je huid hebt, hoe donkerder je huid en hoe beter beschermd tegen de zon. 

4. Etniciteit of nationale afstamming 

Wanneer men het over etniciteit of nationale afstamming heeft, heeft men het niet over een land maar over een groep mensen die een cultuur deelt. Zo kan je bijvoorbeeld de Turkse nationaliteit hebben, maar Koerd of Aleviet zijn. 

5. Afkomst 

Afkomst gaat in deze context altijd over de Joodse afkomst. Het Jodendom wordt overgedragen via de moeders kant of wanneer men uit vrije keuze toetreedt tot het Jodendom. Hier hangen strenge eisen en verwachtingen aan vast. Afkomst is in deze context dus niet hetzelfde als nationaliteit of etniciteit. 

Omgekeerd structureel racisme

Wie het begrip ‘omgekeerd racisme’ aanhaalt zal ongetwijfeld al eens te horen hebben gekregen: omgekeerd racisme bestaat niet. Hoewel de uitspraak niet helemaal fout is, is ze ook niet helemaal correct. ‘Als we zeggen dat omgekeerd racisme niet bestaat, dan gaat het over omgekeerd structureel racisme’, zegt Mariam. Structureel racisme heeft te maken met systemen van macht die voor ongelijkheid zorgen en die ongelijkheid uitvoeren en behouden. Er is niet meteen één schuldige, het hele systeem is verantwoordelijk. “Witte mensen worden niet systematisch uitgesloten op basis van huidskleur of etniciteit door een aantal structuren en mechanismes in onze samenleving”, vertelt Mariam. 

Witte vrouwen ervaren wel structurele uitsluiting op basis van hun gender, wat we in onze samenleving ‘het glazen plafond’ noemen. Voor vrouwen van kleur is er dus een dubbele structurele uitsluiting: op basis van etniciteit én gender. Uitsluiting kan gebeuren op basis van meerdere factoren.

Witte mensen kunnen wel slachtoffer worden van interpersoonlijk racisme. Deze vorm van racisme kan wél in alle richtingen gaan. Bij interpersoonlijk racisme is er geen sprake van institutionele machtsstructuren. Het gaat hier over racisme tussen twee personen. Witte mensen zullen niet uitgesloten worden door ingebakken systemen en structuren maar kunnen wel als individu in contact komen met racisme. “Een persoon van kleur kan wel racistisch handelen naar een wit persoon”, zegt Mariam. Daarom is de stelling ‘omgekeerd racisme bestaat niet’ niet helemaal correct, ze is onvolledig. 

Niet dezelfde impact

We weten nu dat omgekeerd structureel racisme niet bestaat, maar er wel sprake kan zijn van interpersoonlijk racisme. Racisme, in eender welke richting, kwetst. “Het is niet omdat structureel omgekeerd racisme niet bestaat, je tegen witte mensen kan zeggen wat je wil. Je kan mensen heel hard kwetsen”, zegt Maria Arredondo. “Maar toch zijn de ervaringen van mensen van kleur van een andere orde. Door de dagelijkse herhaling van bedoelde of onbedoelde beledigingen. Door het constante ervaren van drempels en uitsluiting op verschillende levensdomeinen. De pijn van deze ervaringen gaat veel dieper. Ze hebben een grotere impact op het leven van individuen dan wanneer er bijvoorbeeld wordt gezegd dat ‘witten mensen niet kunnen dansen”, vult Mariam aan. 

“Toch moet er ook plaats zijn voor de kwetsuren van witte mensen. Zolang die kwetsuren maar in proportie zijn en het machtsaspect erkent wordt. Zolang je als wit persoon niet erkent dat er een verschil is in ervaring en als gevolg ook in kwetsuren, zullen we hier nooit over in gesprek kunnen gaan en blijven we langs elkaar praten.”

Constructief gesprek

Wil jij als wit persoon graag een constructief gesprek hebben over racisme? Dan kan je best niet je eigen moeilijkheden als argument gebruiken wanneer het over de moeilijkheden van mensen van kleur gaat. Het onderwerp verschuift dan van de ervaringen van mensen van kleur naar de eigen ervaringen gebaseerd op je eigen referentiekader en vertrekkend vanuit een wit denkkader. De moeilijkheden en ervaringen met racisme van mensen van kleur zullen altijd harder doorwegen door het constante herhalen en veel grotere implicaties in de samenleving. Jij als wit persoon zal geen job geweigerd worden door de kleur van je huid, je naam of je haar. “Veel mensen gebruiken het feit dat ook zij een job geweigerd werden als argument. Dat is een argument dat je niet kan staven. Het is gewoon niet hetzelfde als wat iemand van kleur meemaakt. Wanneer je als wit persoon een job geweigerd werd dan weet je dat het komt omdat je bijvoorbeeld over of onder gekwalificeerd bent. Bij iemand met een migratie-achtergrond komen andere zaken op de voorgrond.”

Hoe kan je wél een constructief gesprek hebben over racisme? Wees je bewust van je denkkader. Stel vragen en luister naar de ander zonder je eigen ervaringen en moeilijkheden er tegenover te zetten. Een constructief gesprek over racisme kan ongemakkelijk zijn, maar dat wil niet zeggen dat je er niet over moet praten. 

Wil je graag eens een vorming volgen rond je referentiekader? Bekijk onze agenda. 

Yoni Delplanque schreef dit artikel tijdens haar stage bij Atlas. 

Lees ook