Leren reageren als actieve omstaander tegen discriminatie en racisme

Mariam El Osri geeft vanuit Atlas de vorming 'Leren reageren als actieve omstaander tegen discriminatie en racisme'. In de vorming leer je de 3 stappen van een actieve omstaander:

• Je leert de situatie te herkennen als een context van discriminatie en racisme.
• Je leert hoe je je kan voorbereiden op een reactie. Je schat de veiligheid van de situatie in.
• Je reageert naargelang je eigen mogelijkheden en eigenschappen.

Mariam: ‘Een groot deel van de vorming gaat over die handelingsverlegenheid en hoe je daarover heen kan stappen. Voor sommige mensen voelt het ‘het veiligst’ om als getuige van zo’n incident voor zich te blijven kijken en zich vooral niet te moeien. Maar op die manier geef je geen erkenning aan het mikpunt en laat je die persoon alleen in nood. Iedereen errond krijgt het gevoel dat dit gedrag normaal is en geaccepteerd wordt in onze samenleving.’

Mikpunt versus slachtoffer, pleger versus dader

Mariam: ‘Als je over complexe situaties spreekt, heb je termen nodig die de lading dekken. Maar zoals in veel gevallen is één woord vaak niet genoeg. De woorden ‘slachtoffer’ en ‘dader’ zijn in hun eigen betekenis de juiste term als het gaat over fysiek geweld. Dan zit je binnen de context van een wettelijk kader. Jammer genoeg gebeurt dat vaak, maar we moeten erkennen dat veel discriminerende of racistische incidenten meer over een gevoel gaan, over uitingen en gebaren, kwetsende woorden. We spreken dan van een mikpunt in plaats van een slachtoffer, omdat je anders de kracht wegneemt van de persoon. Dan zien we enkel hulpbehoevendheid.’

‘We gebruiken de term pleger in plaats van dader, omdat niet alle plegers in deze incidenten dat bewust doen. Natuurlijk, het is niet omdat je het ‘zo niet bedoelt’ dat het zomaar oké is, dat je geen negatieve impact hebt. Er zijn plegers die zeer doelbewust kwetsen en haat zaaien, er zijn ook plegers die zich niet bewust zijn van hun eigen referentiekader en door onwetendheid zich bijvoorbeeld racistisch uitlaten. E zijn gradaties. Zijn deze termen ideaal? Nee, zeker niet. Misschien gebruiken we over een jaar heel andere termen, want net zoals alle woorden in een samenleving zullen ook deze evolueren. Maar op dit moment gebruiken we deze termen en geven we dan ook de context mee.

Hoe kan ik reageren?

Mariam: ‘Hoe je kan reageren is afhankelijk van de context van het incident maar ook van je eigen vaardigheden. Sommige mensen denken dat ze maar 2 keuzes hebben: niet reageren of erg groots reageren en volop de confrontatie aangaan. Maar dat klopt niet. Zelfs door een kleine reactie kan je tenminste aan het mikpunt laten blijken dat die niet alleen staat. Door het mikpunt te onttrekken van de situatie, een babbeltje te maken of even te vragen ‘Is alles oké?’. Je kan je ook enkel naar de pleger richten en dan is een kleine reactie al een goede stap. Door iemands retoriek te breken en in vraag te stellen, aangeven dat jij niet akkoord bent met wat die persoon zegt, of de persoon een persoonlijke spiegel voor te houden: "wat zou jij ervan vinden als iemand dít tegen jouw moeder zegt?" '

‘Omdat we in onze maatschappij zo gewend zijn aan omstaanders die niets zeggen, zullen veel plegers geen reactie verwachten. Uit onderzoek is ook gebleken dat als 1 omstaander reageert, vaak andere omstaanders ook zullen reageren. Dus zelfs met een kleine reactie kan je een grote, positieve impact hebben. Veiligheid primeert altijd, dus voor je reageert moet je controleren of die van jouw en van het mikpunt gegarandeerd is. Is dat niet zo, schakel dan de hulp in van officiële instanties. Wees niet de persoon die een gsm gebruikt om een incident te filmen, maar gebruik je gsm om te bellen voor hulp.’

Je hoeft niet een hele confrontatie aan te gaan

Mariam: ‘Ook als er geen direct mikpunt aanwezig is en je bent getuige van discriminerend taalgebruik van een vriend of een collega, is het belangrijk om je actieve omstaandersrol op te nemen. Daar gelden dezelfde regels: je moet niet een hele confrontatie aangaan of een heel gesprek op gang te trekken. Misschien voel je je zelf nog niet sterk genoeg om over bepaalde thema’s inhoudelijk dieper in te gaan. Maar je kan wel aangeven dat je niet akkoord bent, dat het niet geaccepteerd wordt en dat er een grens wordt overschreden.'

‘Er is een groot verschil tussen een actieve omstaander zijn en een ‘white savior’ te zijn. Een white savior is een wit persoon die over en voor mensen van kleur spreekt en daardoor de aandacht enkel op zichzelf vestigt. Die persoon wil lof in ruil voor bondgenootschap. Op die manier maak je geen plek aan de tafel, zoals we dat noemen. Als bondgenoot kan je iemand bijtreden en laten zien dat je akkoord bent. Je gebruikt je eigen stem om die van hen de versterken.’

Gebruik je eigen privileges

Mariam: ‘Elke persoon kan privileges hebben. Dat gaat niet enkel over huidskleur. Dat gaat ook over het mannelijke privilege, het heteroprivilege, over 'ableism' (in het Nederlands 'validisme', het privilege dat je hebt als je geen fysieke of mentale beperking hebt, nvdr) enzovoort. Bij privileges speelt macht een rol, de macht die komt van 'de standaard' te zijn, de norm. Het is een onderdeel van het probleem binnen discriminatie en racisme dat mensen met privileges sneller gehoord worden. Maar zolang dat zo is in onze samenleving, roepen we dan ook mensen op om hun privileges te gebruiken als actieve omstaanders. Als een vrouw mikpunt is van een discriminerend incident door een mannelijke pleger, zal je als mannelijke omstander meer impact hebben op de pleger. Net zoals je ook je vrienden moet toespreken als ze zich discriminerend uitlaten over vrouwen. Als witte omstaander zal je reactie harder binnenkomen bij een witte pleger die zich racistisch uitlaat tegen een persoon van kleur. Wees je bewust van je privileges. En gebruik ze als bondgenoot.’