Overslaan en naar de inhoud gaan

logo

7 eye-openers voor meer inzicht in racisme en discriminatie (deel 2)

18 december 2020 | Deel

7 eye-openers voor meer inzicht in racisme en discriminatie (deel 2)

De wereld is meer dan ooit in verandering en het is niet altijd eenvoudig om te begrijpen waarover het nu net gaat. Er is een groot aanbod aan documentaires, podcasts, boeken en series om een beter inzicht te krijgen in deze thema’s. Maar het is moeilijk om niet te verdwalen in het doolhof aan informatie. Wij helpen je alvast verder. Dit tweede deel van de kijk-, lees- en luistertips laat mensen aan het woord die dagelijks op professioneel of persoonlijk vlak met discriminatie en racisme in aanraking komen. Deze (onvolledige) lijst geeft alvast een mooie aanzet als je je beter wilt informeren over racisme en discriminatie.

Leestip van Miranda: The fire next time 

Miranda Ntirandekura Aerts (Klinisch psycholoog): “In twee persoonlijke essays in briefvorm schrijft James Baldwin over zwart zijn in Amerika. Hij exploreert verschillende facetten als; de liefde, religie, politiegeweld en de diepgewortelde raciale ongelijkheid. De eerste brief is gericht aan zijn vijftienjarige neef James. Naast het ophalen van herinneringen en eigenheden van hun familie biedt hij een kader voor het maatschappelijk klimaat van toen, de (r)evolutie die daar aan vooraf is gegaan, welke obstakels er nog liggen en welke impact deze mogelijks zullen hebben op de opgroeiende zwarte tiener. De tweede brief gaat meer over Baldwins eigen (identiteits)crisis en zoekende zijn in bijvoorbeeld zijn relatie tot God en religie in het algemeen en belangrijke mensen die daarbij zijn pad kruisen. Het oorspronkelijk werk verscheen in 1963 en is gebaseerd op de situatie in de Verenigde Staten, maar de thema’s die aan bod komen zijn brandend actueel en ook van toepassing op de Europese en Belgische context. Het zou evengoed vandaag geschreven kunnen zijn. Wat een pijnlijke realiteit is. 

Ik hou van Baldwin zijn oprechte, directe en onverbloemde manier van schrijven waar altijd ook een grote mate van betrokkenheid en zorg in verweven zit. Hij schrijft over zware en pertinente thema’s, en wil daar ook iets constructiefs mee doen, namelijk zoeken naar verklaringen voor mensen hun gedrag en hoe we daar als individu en maatschappij (het best) mee kunnen omgaan. Het is een boek vol interessante inzichten en krachtige boodschappen voor elke lezer, die bereid is om iets te leren over deze thema’s. Het boek raakt mij persoonlijk, als Rwandese vrouw, die werkt en leeft in een maatschappij waarin het witte narratief de norm is. Er zijn ook raakvlakken met mijn werk als klinisch psycholoog. Zeker als het gaat over alle vormen van onrecht op basis van huidskleur of culturele achtergrond waar een grote groep mensen, jong en oud dagelijks letterlijk fysiek en mentaal last van ondervinden, is het belangrijk dat er voldoende veilige ruimtes zijn om die zaken tastbaar en bespreekbaar te maken. Veilige ruimtes moeten niet altijd een fysieke plaats zijn. Passages uit een boek, specifieke woorden of beelden die je terug kan oproepen, zijn op z’n minst even krachtig.”

Leestip van Bart Somers: Het moois dat we delen

Bart Somers (Vlaams minister van Inburgering en Gelijke Kansen): “Ik heb recent het werk ‘Het moois dat we delen’ van Ish Ait Hamou gelezen. Het is een prachtig boek over een heel moeilijk thema, namelijk Syriëstrijders. Ish beschrijft het thema op een heel diepmenselijke manier. Het is het verhaal van Luc en Soumia, die in dezelfde buurt wonen. Ondanks hun verschillen, bouwen ze een krachtige band op. Ik heb al heel wat boeken over de thema’s racisme en discriminatie gelezen, maar dit is het recentste dat me echt aangreep.

Ikzelf ben opgegroeid in een witte stad. In mijn klas zat niemand met een migratieafkomst. Mijn vier jaar jongere broer had drie vrienden met andere roots. Als ik nu kijk naar die school, heeft 70% van de leerlingen migratieroots. Het is en blijft een uitdaging in onze steden om over diversiteit te praten en om de vooruitgang in beeld te brengen. Ook door meer rolmodellen te laten zien. Hier bedoel ik niet enkel de succesverhalen, maar de gewone verhalen van gewone mensen. Die verhalen kunnen motiveren en nuanceren. In steeds meer domeinen komen mensen met andere roots naar voren, wat het onmogelijk maakt om bepaalde clichés en vooroordelen in stand te houden. 

De grote uitdaging in onze huidige samenleving is niet enkel om de overtuigde te overtuigen, maar te zoeken naar manieren om zij die onzeker zijn en twijfelen ook mee aan boord te krijgen. En we moeten proberen dat proces in de komende jaren te versnellen. Elk jaar dat we verliezen, zorgt voor heel wat leed in de levens van mensen: in dat van de migrant want hij krijgt minder kansen, maar ook in dat van mensen die gefrustreerd en bang zijn, want zij gooien ook heel wat van hun leven weg. Ondanks de backlash die we hebben gehad door corona kijk ik enorm hoopvol naar de toekomst."

Leestip van Ilhame: Wit huiswerk 

Ilhame Amiri (Procesbegeleider Atlas): “Ik was al een tijdje fan van de website www.withuiswerk.nl en was dus ook heel blij toen ze in november een boek uitbrachten: Wit huiswerk. In dit boek bundelen ze verschillende essays waarin één vraag centraal staat: Hoe kan je bijdragen aan de strijd tegen racisme. De essays gaan over jezelf corrigeren op racisme, over de valkuilen van kleurenblind opvoeden, colorism, gaslighting, microagressies, lactation, white voice, dekolonisatie van de geest, het witwassen van de rol van BPOC in de queerbeweging en zo veel meer. Vaak moet je verschillende boeken lezen om over al deze thema’s iets te leren. En dat is net het mooie aan dit boek. Het licht allerlei thema’s toe waarna het aan jou is om je hier nog verder in te verdiepen. Althans als je de centrale vraag écht belangrijk vindt: En hoe kan ik nu bijdragen aan de strijd tegen racisme? De volgende uitspraak van Jillian Emanuels geeft al een belangrijk punt aan: ‘Je draagt niet bij aan het verminderen en uitroeien van racisme als je denkt dat de gesprekken erover niet nodig zijn.’ Een eerste tip die ik meteen heb toegepast na het lezen van dit boek is kritisch kijken naar de tv-programma’s waar mijn zoontje naar kijkt. Nog heel veel daarvan bestaan uit voornamelijk witte karakters. Dit weekend mocht mijn zoontje dus kijken naar Motown Magic, een Netflix-serie met in de hoofdrol een jongen van kleur. En zo moeten we naar allerlei facetten van het leven kritischer leren kijken en beseffen hoe die vaak doordrongen zijn van vooroordelen en racisme.”

Leestip van Jules: Dochter van de dekolonisatie

Jules de Winter (stafmedewerker Verenigd Vlaamse Steden): “Ik vind het boek ‘Dochter van de dekolonisatie’ van Nadia Nsayi een echte aanrader. Het boek beschrijft de familiegeschiedenis van Nsayi, met de Belgisch-Congolese geschiedenis als leidraad. Het verhaal begint bij grootvader Arthur Clerebout, die als ambtenaar in het gekoloniseerde Congo aan de slag ging. Wat volgt is een uniek en concreet inzicht in de koloniale structuren en de desastreuze gevolgen voor Congo. Het familierelaas eindigt in België, waar Nsayi haar eigen verhaal vertelt in de context van de Congolese diaspora. Het laatste hoofdstuk ‘Sorry is niet genoeg’ is een krachtige oproep om komaf te maken met racisme en ongelijke machtsverhoudingen. Of beter: om mens en samenleving te dekoloniseren. Nsayi pleit voor concrete acties in tal van domeinen, van lokaal tot internationaal, van het onderwijs tot ontwikkelingssamenwerking. Ik hoop dat dit boek het momentum van de anti-racismestrijd in ons land zal versterken. 

Het werk had op geen beter moment kunnen verschijnen: 2020 was het jaar van BLM, van 60 jaar onafhankelijkheid in Congo, van de federale waarheidscommissie en ook wel van de discussies over de praktijktesten. Het is bovendien een meeslepend boek dat leest als een trein. Zo geeft het op een toegankelijke manier inzicht in de manier waarop de kolonisatie tot op de dag van vandaag ongelijke machtsverhoudingen in stand houdt. Daarnaast vind ik het belangrijk dat er nu eindelijk aandacht is voor auteurs met Congolese roots die over onze koloniale geschiedenis schrijven. Tot voor kort waren dat steevast witte mannen. In mijn dagelijkse leven probeer ik een anti-racist te zijn en ben ik daarnaast voor mijn werk ook actief bezig rond ‘dekolonisering’. Dit boek helpt me om het gesprek te voeren over het belang daarvan en geeft ineens een aantal concrete beleidsdomeinen waar we actie moeten ondernemen. Nadia Nsayi werd ook geïnterviewd in het kader van de handleiding voor lokale besturen over het dekoloniseren van de publieke ruimte die het Agentschap Inburgering en Integratie schreef samen met de VVSG. Je zou kunnen zeggen dat Nadia mij zowel persoonlijk als in mijn werk helpt om mijn steentje bij te dragen aan een inclusieve samenleving.”

Kijktip van Tara: TEDtalk: The danger of a single story

Tara Mergeay (adoptiecoach): “In deze TEDtalk vertelt Chimamanda Ngozi Adichie op een interessante en persoonlijke manier over grappige, maar ook pijnlijke ervaringen die aantonen hoe vooroordelen onze visie en handelen beïnvloeden. De schrijfster beklemtoont hoe literatuur en media onze vooroordelen kunnen vormen ten opzichte van andere culturen.

Deze TEDtalk vond ik fantastisch omdat ik als geadopteerde en als adoptiecoach het effect herken van de 'single story’. Bij adoptie is het beeld van ‘arme kindjes redden’ nog prominent aanwezig. De geadopteerde als ‘gefrustreerd kind op zoek naar zichzelf’. Deze beelden worden gestimuleerd door de godsdiensten, media en politieke overtuigingen die we al jaren generatie op generatie doorgeven. De beelden die wij hebben van Afrikaanse landen en India bijvoorbeeld zijn vaak te eenzijdig en zorgen voor een disconnectie met de realiteit. Hierdoor starten (toekomstige) adoptieouders met een verkeerd en te rozig beeld over adoptie. Deze TEDtalk betekent voor mij de erkenning van een verdoken probleem. Ik herken de frustraties die ik als geadopteerde ervaarde en als adoptiecoach vaak zie bij mijn klanten. Mensen moeten beter beseffen wat het effect is van een eenzijdig verhaal, voor zowel zichzelf als voor andere mensen. 

Deze TEDtalk heeft me geleerd om alles vanuit een ander standpunt te bekijken en doen beseffen wat de effecten zijn van je doen en laten door onwetendheid. Ik zie het ook als mijn missie als adoptiecoach om dat te rozig beeld realistischer te maken door meerdere verhalen te laten zien. Ik geef toekomstige adoptieouders al heel snel mee dat we ouders voor kinderen zoeken en niet kinderen zodat zij zich ouders kunnen voelen. Ik vertel hen dat adoptie een breuk is, en elke breuk een trauma. Daarom is adoptie voor vele geadopteerden geen mirakel; want familie worden vreemden en vreemden worden familie."

Leestip van Zakayo: The Condemnation of Blackness: Race, Crime, and the Making of Modern Urban America

Zakayo Wandoloh (R&D Burgerschap Stampmedia): “Ik ben Khalil Gibran Muhammad’s 'The Condemnation of Blackness: Race, Crime, and the Making of Modern Urban America' aan het lezen. Ik ben nog niet klaar, maar ik voel dat het echt een aanrader is. Het boek werd in 2010 gepubliceerd, maar capteert heel goed wat de huidige situatie voor zwarte mensen is. Je kan recente gebeurtenissen, zoals de moord op George Floyd heel goed plaatsen. Khalil Gibran Muhammad geeft chronologisch aan hoe het diepliggende gedachtengoed van zwarte mensen als een gevaarlijke ras van criminelen tot stand kwam. Deze ideologie en mindset hebben vooral een grote impact gehad op het beleid dat zwarten dehumaniseert, criminaliseert, gevangen neemt en het disproportionele onbestrafte politiegeweld. Deze problemen zijn niet langer een ver-van-je-bed-show. Ze komen ook, in zekere mate, in Vlaanderen voor. 

Het bewustzijn van etnische minderheden is de laatste tijd erg gegroeid, maar om racisme aan te pakken moet je eerst als samenleving het probleem doorgronden. Wat is het? Hoe is het tot stand gekomen? Wat ligt aan de basis ervan? Alleen zo kan een probleem structureel aangepakt worden.

Ik denk dat het zo moeilijk is om over racisme, meer bepaald anti-zwart racisme, te praten omdat er een gebrek is aan kennis over hoe (structureel) racisme tot stand is gekomen en hoe het systemisch in stand gehouden wordt. Het tekort aan onderwijs over de kwestie speelt hier een grote rol. De geschiedenis wordt niet verteld zoals ze is en heel wat witte mensen zijn niet op de hoogte van de waarheid. Wat men niet kent, kan men niet op een rationele manier bespreken en dat is problematisch. Er moet meer worden ingezet op het bewustmaken van de witte wereld over de oorsprong van racisme, startend met de goed georkestreerde Westerse dehumaniserende propaganda die het volk overtuigde dat het nodig was om het Afrikaanse volk tot slaven te maken en te koloniseren. 

Het werk is voor mij persoonlijk verhelderend. Vaak lijkt het alsof het bestrijden van racisme en het bewustmaken van witte mensen een last is die enkel zwarten moeten dragen. Toch kan racisme enkel aangepakt worden in een situatie waar beide partijen weten waarover het nu juist gaat. Het boek is voor mij een noodzakelijke tool tegen de soms ongevoelige en kwetsende argumenten die het bespreken van racisme vermoeilijken. Het is ook zeker een aanrader voor witte mensen die zich openstellen en racisme beter willen begrijpen.”

Leestip van Mieke: “Tijdens de eerste werkweek verloor ik de hoop dat sociaal werk racismevrij is.”

Mieke Schrootens (docent sociaal werk aan Odisee hogeschool en Universiteit Antwerpen): “Ik zou graag aandacht vragen voor de column van Sarah El Massaoudi, opbouwwerker bij Samenlevingsopbouw Antwerpen stad vzw. Zij is een nieuwe columniste bij Sociaal.Net, een online platform voor iedereen met interesse in sociaal werk, welzijn en gezondheid. Met haar columns hoopt ze aan de hand van (eigen) ervaringen en verhalen uitsluitingsprocessen en ongelijke machtsdynamieken aan te kaarten en deel te nemen aan het maatschappelijk debat. Haar eerste column van 13 november beschrijft hoe ze ervaart dat ook in de sociale sector racisme, uitsluitingsmechanismen en micro-agressies aanwezig zijn. Ze geeft aan hoezeer ze hierin teleurgesteld is, niet in het minst omdat dit heel sterk botst met de richtinggevende principes in die sector, zoals sociale rechtvaardigheid, mensenrechten en respect voor diversiteit. Op dit moment verscheen nog maar één tekst van haar, maar ze zal in de toekomst nog geregeld columns schrijven voor dit platform. Ik vind het heel belangrijk dat deze thema's een plaats krijgen op een platform als Sociaal.Net. Haar column kan een eye-opener zijn voor sociale professionals. Als docent sociaal werk voel ik ook een duidelijk appèl om de thema's racisme en discriminatie structureler aan bod te laten komen in de opleiding. Het levert ook food for thought voor de ruimere uitdaging om meer diversiteit binnen te brengen in het hoger onderwijs, op vlak van opleiding en curriculum, maar ook op vlak van organisatie, onthaal en communicatie. Columns als deze bieden een waardevolle insteek om met deze vraagstukken aan de slag te gaan.”